Grøntobur: Kokkteyleffektin

Vit verða øll útsett dagliga fyri nógva ymiska evnafrøði frá nógvum ymiskum keldum. Tað sama er galdandi fyri títt barn. Hóast tey evnafrøðiligu evnini halda lógina og eru rættiliga veik, vísa kanningar, at samansetingin av teimum ymisku evnunum kann virka hormonórógvandi ella heilsuskaðilig. Eisini sjálvt um evnini hvør sær ikki eru ein vági. Tað er hetta, ið verður rópt ‘kokkteyleffektin’.

Tað vil siga, at heilsuskaðilig evni ella illgrunasom evni ikki nýtast at vera ein vági í einari einstakari vøru. Vágin stendst av, at tú og títt barn kunnu dagliga vera útsett fyri hesum evnum frá nógvum ymiskum keldum.

Av tí at børn eru serliga viðkvom, er tað eyka umráðandi, at vit eru tilvitað um óynskt evni í gerandisdegnum hjá okkara børnum. Vit kunnu tíbetur tynna tann evnafrøðiliga kokkteylin við millum annað at fáa okkum:
Góðar matvanar – et vistfrøðiliga
Góðar innkeypsvanar – keyp svanamerktar vørur
Góða inniluft – sløkk tað elektriska og bein støv o.a. burtur.

Vaska umhvørvisvinaligt

Vaskievni kunnu vera sera skaðilig fyri teg og umhvørvið. Fleiri innihalda eitt nú klor og optiskt hvítt, sum tyngja umhvørvið.

Hvat skalt tú so velja, tá tú velur vaskievni?
Vit eru blivin von við at klæðini hjá okkum skulu lukta av luktilsi og seta luktin í samband við rein klæði, hóast luktilsi onki hevur við reinleika at gera, men kan elva til ovurviðkvæmi. Somuleiðis ger optiskt hvítt bert klæðini hvítari, men ikki reinari.

Klæðini gerast rein av tensidum, men nøkur eru meiri skaðilig enn onnur. Tey mest skaðiligu evnini eru luktilsi, optiskt hvítt og haldevni. Hesi kunnu elva til ovurviðkvæmi ella øsing á húðina.

Skolievni innihalda 30% fleiri tensidir enn vaskievni, sum er óneyðugt, tí tensidirnar í vaskievninum vaska klæðini rein.

Um tú vilt sleppa undan ov nógvum skaðiligum evnum, kanst tú leggja teg eftir hesum ráðunum:

• Keyp umhvørvismerkt vaskievni – Svanamerkið ella evropeiska blóman. Hesi tryggja tær, at tú sleppur undan klori, optisk hvítum og ávísum tensidum. Krøv vera eisini sett til úrslitagóð vaskievni.
• Vel vaskievni við Bláa Kransinum hjá Astma-Allergi Danmark fyri at sleppa undan luktilsi og øðrum evnum, ið kunnu elva til ovurviðkvæmi.
• Vel vaskipulvur heldur enn flótandi. Tey innihalda færri umhvørvisskaðilig evni.
• Slepp tær undan skolievni. Skolievni tálma vøguravmagn (statisk elektrisitet), men er annars óneyðugt.
• Les brúkaravegleiðingina og skampta eftir vatni, mongd av klæðum og hvussu skitin tey eru. Klæðini gerast ikki reinari av at koyra meiri vaskievni í. Hinvegin kann nógv vaskievni tyngja umhvørvið og leivdirnar seta seg í reinu klæðini. Leivdirnar kunnu elva til øsing á húðini.
• Vaska fulla maskinu og leyp forvaskið um.
• Klæðir, sum ikki eru serliga skitin, kunnu vaskast við 15-20° C, tó krevur tað serstakt vaskievni við enzymum, ið klára kalt vask. Vel eitt nú heldur at vaska klæðini við 30° C heldur enn 40° C, um tey ikki eru serliga skritin. Seingjarklæði, handklæði, borðlappar o.a. sum kunnu hava nógvar bakteriur, skulu vaskast við 60° C.

Vaskievnini hjá Grøn Balance hava øll bæði Svanamerkið og Bláa Krasin og fáa øll grønu kolbuna hjá brúkararáðnum Tænk. Hvíta vaskievni hjá Grøn Balance verður somuleiðis skírt at vera ‘bedst i test’.

Tú fært Grøn Balance í Miklagarði, Mylnuni og Bónus.

Brownie við bláberjamousse

Her fyri gjørdi Gunvør Reyðberg eina leskiliga køku við frystum bláberum frá Grøn Balance og legði myndina av henni á Instagram. Vit hava fingið uppskriftina frá Gunvør, og nú kanst tú eisini royna hana heima. 
Fyrimunurin við at nýta fryst ber er, at tú kanst gera leskiligar køkur við frukt alt árið. Bláberini hjá Grøn Balance eru leysfryst, so tey eru løtt at matgera við.

Brownie botnur

84 gr av smøri
175 gr av sjokulátu
250 gr av sukri
3 egg
1 ½ tsk av vanilju
70 gr av mjøli
Eitt vet av salti

Soleiðis gert tú:
Smelta smør og sjokulátu í eini grýtu, eitt nú í vatnbaði, so tað ikki brennur í botn. Stoyt tað í ein bolla, og lat tað kølna eitt sindur. Stoyt sukrið í og rør runt við pískirísi. Brót eitt egg í í senn. Koyr vaniljusukrið í og rør tað væl inn í deiggið. Blanda at enda mjølið og saltið í deiggið við einum skavara ella pískirísi.
Nýt ein rundan form, sum er 25 cm til støddar, og smyr ella pakka hann við bakipappíri.  Stoyt deiggið í formin og baka botnin í uml. 25 min við 180 hitastigum.
Tak botnin út, og lat hann kølna heilt. Set ein springform um botnin og stramma væl, so moussið ikki rennur úr.

Bláberjamousse

250 gr bláber (fryst ella fersk)
4 bløð av húsblassi
105 gr av sukri
6 pasteuriseraðar eggjablommur
3 ¾ dl av róma

Legg húsblassini í kalt vatn í 15-20 min. Tak húsblassini úr vatninum og kroyst vatnið úr.  Blenda ella hakka bláberini til puré, og stoyt tað í eina grýtu saman við húsblassunum. Hita tað varliga og rør í tí meðan húsblassið smeltar. Tak tað av hitanum, tá tað byrjar at bløðra. Lat tað kólna.
Píska eggjablommurnar og sukrið til tað er ljóst og skúmar. Píska róman varliga. Rør eggjablandið í lunkaðu bláberini, eitt sindur í senn. Tað er umráðandi, at tað bert er eitt sindur í senn, so alt varliga fær sama hitastig og ikki loypur. Rør síðan blandið í róman. Stoyt bláberjamoussið í formin omaná køkubotnin. Set køkuna í køliskáp í nakrar tímar. Tak køkuna út úr køliskápinum 15 min áðrenn hon skal borðreiðast.

Fylg Grøn Balance á Instagram.com/gronbalance.fo

Grøntobur: Matsminka ger børn ovurvirkin

Fleiri foreldur kenna tað ivaleyst. Børnini hava etið bomm og gerast vill og rokalig aftaná. Vit hava givið sukrinum skyldina, men nú er tað staðfest, at tað ikki er sukrið, men litevnini og onnur ílatingarevni, sum gera børn hyperaktiv.

Gransking vísir nevnliga, at børn, sum fáa miðalstórar nøgdir av tilgjørdum lit- og ílatingarevnum(E-nummur), verða meiri hyperaktiv og hava verri við at hugsavna seg og læra í skúlanum. Øll hesi evni eru forboðin í vistfrøðiligum matvørum. Tað eru serstakliga litevni og tað nógv brúkta haldevnið, natriumbenzoat (E211), ið standa fyri skotum.*
Hesi evni eru mangan at finna í góðgæti, saft, sodavatn og tílíkari matvøru. Tá tú drekkur vistfrøðiliga saft, etur vistfrøðiligan ís, sjokulátu ella annað vistfrøðiligt góðgæti, sleppur tú undan í alt 22 tilgjørdum søtevnum, so sum aspartam, sorbitol og natrium cyclamat, sum eru loyvd í ikki-vistfrøðilgum vørum.

Slepp undan 330 E-nummrum.
Matvøruíðnaðurin í ES hevur vanliga loyvið at nýta 379 ymisk ílætingarevni við E-numrum: haldevni, litevni, antioxidantir, søtevni osfr. Í vistfrøðiligum mati er bert loyvi at nýta 49 av hesum evnum – hini 330 eru bannaði.
Tey 49 ílatingarevnini eru loyvd í vistfrøðiligum vørum, har tað er neyðugt at brúka tey. Tað er eitt nú loyvt at brúka guargummi (E412) til at geva røttu tjúktina í ketsjuppi, salatdressingi og øðrum vørum. Guargummi fæst úr plantum.

*Kelda: Bretska læknavísindaliga blaðið The Lancet